وشەی زمانی کوردی نووسینی دکتۆر ئەوڕەحمانی حاجی مارف

وشەی زمانی کوردی
نووسینی دکتۆر ئەوڕەحمانی حاجی مارف
بڵاوکردنەوەی کۆڕی زانیاری کورد بەغدا
چاپی ١٩٧٥ بەغدا

زانا و نووسەر و زمانزان و زمانناسی مەزنی کورد (ئەورِەحمانی حاجی مارف)، نیو سەدە بێ پسانەوە کونجکاو بەدوای وشەی کوردی و خجڵی کاری زمانەوانی، ئەمئێستاش لە نێو وشە و قەڵەمی هەمووماندا دەژیت، یەکێکە لە سەرچاوە و کۆڵەکە سەرەکی و پتەوەکانی زمانی کوردی، بە نووسین و لێکۆڵینەوە و وەرگێرِان و سەرنجەکانی خزمەتێکی گەورەی پێشکێش بە نەتەوەکەی کردووە و لە زۆربەی لایەنەکانی زمان دواوە و گەلێک دیوی شاراوەشی دەرخستوون و پەردەی لەسەر هەڵماڵیون و ساغیکردوونەتەوە. زانای گەورەمان (ئەورِەحمانی حاجی مارف) لەدوای تەواوکردنی قۆناغی ئامادەییدا، بە مەبەستی درێژەدان بە خوێندن رِوو لە وڵاتی رِوسیا دەکات، سێزدە ساڵ لەوێ دەمێنێتەوە و بەهەوڵ و کۆشش و توانستی خۆی لەرێگەی خوێندنەوەی بەرهەمی نووسەرە گەورەکانی جیهان زمانی رِووسی فێردەبێت. لە زانکۆی (لێنیگراد) برِوانامەی بەکالۆریۆس و ماجستێر بەدەستدەهێنێت، دواتریش لە (ئامۆژگاری رِۆژهەڵاتناسیی ئەکادیمیای سۆڤیەتی لێنیگراد) بە هاوکاری مامۆستا کوردەکەی پرِۆفیسۆر (قەناتی کوردۆ- کوردۆیف)، کە کەڵک و قازانجێکی زۆری لێبینیوە و بۆئەو پاڵپشتێکی بەهێز بووە، نامەی دکتۆرایەکەی لەبارەی (مێژووی فەرهەنگنووسیی کوردی و شێوازی دانانی فەرهەنگی رِووسی-کوردی) تەواودەکات و برِوانامەی دکتۆراش بەدەستدەهێنێت. لە ساڵی (١٩٧٣) دا دەگەرِێتەوە و نیشتمان و لە کۆرِی زانیاریی کورد و زانکۆیەکانی: (سلێمانی و ئیبن رِوشد و خانەقین) قۆڵی خزمەتکردن هەڵدەکات و وانە بە قوتابییانی بەکالۆریۆس و ماجستێر و دکتۆرا دەڵێتەوە و سەرپەرشتی دەیان نامەی ماجسێر و دکتۆرای کردووە، ئاریکار و هاندەری گەورەی قوتابییە کوردەکانی بەشی کوردی بووە لە شاری بەغدا و پاڵپشتێکی بەهێزیان بووە. لەماوەی ژیانیدا زیاتر لە بیست کتێب و سەدان وتار و لێۆڵینەوە و چەندین کتێب و وتاری وەرگێرِدراوی لە بارەی زمان و ئەدەب و کوردناسی و رِەخنە و فەرهەنگنووسی پێشکێش بە کتێبخانەی کوردی کردووە و ئەو بەرهەمانەش گرنگی و تایبەتی خۆیان هەیە و بوون بە هەوێنی چەندان کتێب و وتار و توێژینەوەی دیکە، کە برِواناکەم نووسەرێک لەسەردەمی ئەو و دوای ئەویش هەبووبێت، دوو قسەی لەسەر زمانی کوردی کردبێت و سوودی لە نووسین و بیرورِایەکانی ئەورِەحمان وەرنەگرتبێت، ئێستاش نووسینەکانی لە قوتابخانەکان و زانکۆیەکان دەخوێنرێن و نرخ و بایەخی تایبەتییان هەیە، بە جۆرێک زۆربەی هەرە زۆری خاوەن قەڵەم و خوێندەوارانی ئەم وڵاتە مشتێک لە خەرمانی زۆر و زەوەندی ئەم کەڵە زانایەیان بەرکەوتووە، بەرهەمەکانی پرِن لە داهێنان و بابەتی نوێ، بەردەوام ملی داوەتە بەر ئەو لایەنانەی زمان، کە قسەیان لەسەر نەکراوە یان کەمترین سەرچاوەیان لەسەر هەیە و کتێبخانەی کوردی پێویستی پێ هەبووە. لە رِێگەی وەرگێرِانیشەوە دەیان کوردناس و زمانناس و کەڵەنووسەری جیهانی بە خوێنەرانی کورد ناساندووە. دوای تەمەنێک لە نووسین و خزمەت و خەمخۆری، کاروانی خزمەتی ئەو کەڵە زانایەمان بەردەوام دەبێت و برِیاری کارێکی درێژخایەن وەکو دانانی فەرهەنگێکی کوردی-کوردی دەدات، کە خەونێکی لە مێژینەی خۆی بووە و ماوەیێک بەتامەزرۆییەوە خەریکی فەرهەنگەکە دەبێت، بەڵام نەخۆشی بەرۆکی دەگرێت و تا رِادەیێک لە کاری فەرهەنگەکە دووری دەخاتەوە، دواجاریش مەرگ مەودای تەواوکردنی فەرهەنگەکەی پێنەدا. فەرهەنگەکەی ناوی میدیای لێنابوو، خۆی لە بیست و پێنج بەرگدا دەبینیەوە و بە رِێوشوێنێکی زانستیی فەرهەنگنووسی دایرِشتبوو و بە پشتبەستن بە یاسا و دەستورەکانی بواری فەرهەنگسازی وشە و واتایەکانی تۆمارکردبوون و لەسەر هەمان رِێچکەی فەرهەنگەکەی عەبدولرِەحمانی زەبیحی (قاموسی زبانی کوردی) دەرِۆیشت. مخابن (میدیا) ش وەک فەرهەنگەکەی زەبیحی بە نامورادی سەرینایەوە. ئەورِەحمانی حاجی مارف نزیکەی چل ساڵ وەک خزمەتکارێکی شارەزا و دڵسۆز شەو و رِۆژی لێکگرێداوە و لێرە و لەوێ بە وشە و هەڵوێست خزمەتی نەتەوەکەی کردووە، ئەوەتە خاکییانە و لەخۆبوردوانە نووسیویەتی: (کۆڵەوارم و هەر هێندەم لە دەست دێت، خۆزگە کاری گەورەم لە باردا بووایە، خەجاڵەتی قاپی دڵسۆزی میللەتەکەمم، کە هێندە دڵپاک و لەخۆ بووردوون، دەست بە رِوومەوە نانێم ئەو جۆرە دیاریانەم لێ وەرگرن). سەد مخابن لە شەوی ٧\٠٨-٠٧-٢٠٠٧ بەکارەساتێکی دڵتەزێن گیانی پاکی سپارد و لە دەست نەتەوەکەی چوو، زمانەکەمان پێویستی زۆری بەم زانایە مەزنە مابوو، هێشتا چەندین مەڵۆ و شارای دیکەی لە باوەش بوو بیانخاتە سەر خەرمانی زانستیی کارەکانی، تا گەلێک مەسەلە و کێشەی دیکەی زمانی کوردیمان بۆ رِوون و یەکلابکاتەوە. دانەبرِان و درێژەدان بە کاروانی خزمەتەکانی جوانترین وەفایە پێشکێش بەو پیاوە مەزنەی دەکەین، پێویستیشە لە لایەن حکومەت و لایەنی پەیوەندیدار و دڵسۆزانەوە، لە ئاست خزمەتە بەرچاوەکانیدا ساڵانە یادی ئەم زانایە بکرێتەوە، پەیکەرێکی شایستەی لەبەردەم کۆلێژی زمان یان کۆرِی زانیاریی کورد بۆ چێبکرێت، هەروەها ئاورِ لە بەرهەمە چاپ نەکراوەکانی بدرێتەوە و کار بۆ چاپکردنیان بکرێت، بەرهەمە چاپکراوەکانیشی دووبارە چاپ بکرێنەوە، کە هەموویان سەرچاوەی پێویست و گرنگن. هەزاران سڵاو لە گیانی پاکی (ئەورِەحمانی حاجی مارف) گۆرِەکەی شاد و پرِ نوور بێت. سوودم لەم سەرچاوانە وەرگرتووە: ١-بەرهەمە زمانەوانییەکانم، ئەورەحمانی حاجی مارف، بەرگی یەکەم سلێمانی، ٢٠٠٢. ٢-بەرهەمە زمانەوانییەکانم، ئەورەحمانی حاجی مارف، بەرگی دووەم، سلێمانی، ٢٠٠٤. ٣-نیوسەدە لە ژیان و زانستی پرِۆفیسۆر ئەورەحمانی حاجی مارف، نەریمان عەبدوڵڵا خۆشناو و حەمید ئەبوبەکر بەدرخان، چاپی یەکەم، دەزگای چاپ و بڵاوکردنەوەی بەدرخان، هەولێر، ٢٠٠٧.

داگرتنی كتێبه‌كه‌

_________________

منتدی إقرأ الثقافي على الفيسبوك

» لێکسیکۆڵۆژی زمانی کوردی نووسینی د. ئەوڕەحمانی حاجی مارف
» لەبواری فەرهەنگ نووسی کوردیدا نووسینی دکتۆر ئەوڕەحمانی حاجی مارف
» ڕێزمانی کوردی بەرگی یەکەم (وشەسازی) نووسینی د. ئەوڕەحمانی حاجی مارف
» وشەرۆنان لەزمانی کوردیدا نووسینی د. ئەوڕەحمانی حاجی مارف
» بەرهەمە زمانەوانییەکانم " بەرگی یەکەم " د. ئەوڕەحمانی حاجی مارف